Greenpeace op de bres voor de door olie vervuilde stranden in Frankrijk, op de bres voor de tegenstanders van biotechnologie, desnoods op de bres voor de Waddenzee. Mooie acties, nobele motieven. En toch is enig wantrouwen misschien op zijn plaats. Komt door het documentaire-tweeluik Een geschenk uit de hemel, De slag om de Brent Spar dat de VPRO begin 2000 uitzond. Daarin reconstrueren regisseur Kees de Groot van Embden en researcher Shuchen Tan de strijd die werd gevoerd om dumping van het olieplatform de Brent Spar in 1995.

De milieuorganisatie Greenpeace verklaarde de oorlog aan Shell. Bezette het olieplatform. Door Greenpeace zelf gemaakte beelden bereikten de media en beïnvloedden de publieke opinie. De nobele underdog tegenover de hardvochtige multinational, David tegenover Goliath. De Atlantische Oceaan dreigde ernstig te worden vervuild. Greenpeace mobiliseerde de media en in hun kielzog de politiek. In Duitsland kreeg het protest tegen Shell de trekken van collectieve hysterie. Het stevig onder druk gezette Shell ging ten slotte door de knieÎn en zag af van dumping. Leve Greenpeace!

Maar wat blijkt uit Een geschenk uit de hemel? Dat het naar media-exposure hunkerende Greenpeace die dumping wel erg goed als geschikt campagnedoel kon gebruiken. Dat de milieuorganisatie het niet altijd even nauw nam met de waarheid. Argumenten deden er soms nauwelijks nog toe. De media werden misleid. Zo bevatte de Brent Spar niet, zoals door Greenpeace via een slordige meting werd vastgesteld, 5500 ton olie maar slechts 500 ton.

En wat ook nog bleek: dat Shell publicitair blunderde, en een beslissing nam die achteraf niet genomen had hoeven worden. De ontmanteling van de Brent Spar was uiteindelijk vier keer duurder dan dumping, en de effecten voor het milieu zijn bij ontmanteling, zo bleek, slechts een fractie gunstiger.

Daarmee ontmaskerden de makers minder nobele motieven van Greenpeace. Ze lieten helder, en zonder enige vooringenomenheid of verleidelijke sentimenten, zien hoe de media zich kritiekloos voor het karretje van Greenpeace lieten spannen. En hoe klakkeloos de politiek soms volgde. Mooie beelden van een Duitse burgemeester die een verbod uitvaardigt op het gebruik van Shell-benzine. Mooi Journaalfragment waarin de toenmalige minister Wijers vertelt dat hij Shell maar even voor gezien houdt.

Een geschenk uit de hemel laat, met andere woorden, haarscherp zien hoe oppermachtig de media kunnen zijn in hun beïnvloeding van de publieke opinie. En hoe weinig zorgvuldig dat, voortgedreven door de waan van de dag, soms gebeurt. Voorwaar een veelbetekenend inzicht in deze tijd waarin oppervlakkige hype-journalistiek geregeld de scepter zwaait.

De Groot van Embden en Tan spraken met vrijwel alle belangrijke direct betrokkenen. Een geschenk uit de hemel is het resultaat van gedegen onderzoeksjournalistiek. Maar hun documentaire is ook nog om een andere reden bijzonder. De chronologisch geordende verklaringen van de getuigen werden, in de beste BBC-traditie, snel en puntig op elkaar gesneden. Geen quote is te lang. Relevant historisch, soms niet eerder getoond, beeldmateriaal omlijst de uitspraken. De geboden informatie is niet alleen onthullend, maar wordt ook in de vorm van een spannend verhaal verteld. Zodat de kijker niet minder dan een historische sensatie beleeft. Zo’n sensatie verdient navolging, vindt de jury.

De Nederlandse televisie grossiert op dit moment in documentaires van vaderlandse makelij. Vaak van behoorlijke kwaliteit, maar even zo vaak ook weinig onthullend, weinig analytisch, eenzijdig of oppervlakkig. En ook: traag, onoverzichtelijk, weinig spannend vormgegeven.

Voor een goede reconstructie als die in het VPRO-tweeluik is, zo blijkt, veel tijd en geld nodig. Maar ook een kritisch onafhankelijke journalistieke instelling en veel talent. Over dat laatste beschikken makers Kees de Groot van Embden en Schuchen Tan. De jury kent de Zilveren Nipkowschijf 2000 daarom unaniem en van harte toe aan Een geschenk uit de hemel, De slag om de Brent Spar.

De Nipkowschijf-uitreiking wordt mogelijk gemaakt door onze sponsors